|
"Niżański oddział Orląt" Grzegorz Kołwa - IPN O/Rzeszów- Kryptonim "Reduta" w latach 1947-1949 Rozdział z książki "Powiat Tarnobrzeski w latach 1944 - 1956" .. |
 |
SPIS
TREŚCI Tadeusz Zych - Wstęp 3 Tadeusz Zych - Powiat tarnobrzeski w latach 1944-1956. Przemiany społeczne, polityczne i gospodarcze. 5 Mariusz Krzysztofiński - PPR w powiecie tarnobrzeskim w latach 1942-1948. 13 Mariusz Krzysztofiński, Zbigniew Nawrocki - Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Tarnobrzegu w latach 1944-1956. Zarys problematyki. 29 Janusz Borowiec - Areszt PUBP w Tarnobrzegu. 73 Dariusz Byszuk - Komenda Powiatowa Milicji Obywatelskiej w Tarnobrzegu w latach 1944-1954. 85 Tomasz Bereza - Kolektywizacja wsi w powiecie tarnobrzeskim w latach 1948-1956. 107 Jan Konefał - Władze komunistyczne wobec duchowieństwa powiatu tarnobrzeskiego w latach 1944-1956. 119 Grzegorz Ostasz - Rada WiN Tarnobrzeg Zarys struktury i działalności. 131 Krzysztof Kac/marski - Ruch narodowy w powiecie tarnobrzeskim w latach 1928-1947. 159 Dariusz Bożek - Młodzieżowy Ruch Oporu 1948-1949. 190 Grzegorz Kołwa - Niżański Oddział "ORLĄT" Kryptonim "Reduta" w latach 1947-1949. 199 |
Grzegorz Kołwa
- Niżański Oddział "ORLĄT"
Kryptonim "Reduta" w latach 1947-1949. 199
Po wojnie w powiecie niżańskim i w rejonie Rudnika istniał zorganizowany
opór zbrojny skierowany przeciwko władzy komunistycznej. Działały tam partyzanckie
oddziały leśne: Tadeusza Gajdy ps. "Tarzan", Stanisława Pelczara
ps. "Majka", Bronisława Gliniaka ps. "Radwan", Franciszka
Szarka ps. "Lis". Uczniowie gimnazjum i liceum byli zbyt młodzi,
aby podjąć walkę zbrojną. Wychowani w domach w tradycji patriotycznej, zapatrzeni
w żołnierzy podziemia (wyklętych), starali się stawiać opór władzy komunistycznej,
prowadząc mały sabotaż oraz walkę propagandową.
Młodzieżowa organizacja niepodległościowa "Orlęta"
powstała w Rudniku nad Sanem wiosną 1947r.
Założyli ją uczniowie Państwowego Gimnazjum i Liceum: Stanisław Mandecki,
późniejszy Komendant Główny "Orląt", Władysław Konefał ps. "Babinicz",
Lesław Popowicz ps. "Lis", Kazimierz Dechnik ps. "Ryś",
oraz Henryk Igras ps. "Sokół".'
Po odbyciu wspólnej pielgrzymki do Częstochowskiego
Sanktuarium jesienią 1946 r., uczniowie nadali organizacji nazwę "Orlęta",
nawiązując do żywej wśród młodzieży tradycji Orląt Lwowa z lat 20-tych, walczących
i umierających za wolność swego ukochanego miasta.2
Pięciu uczniów, założycieli organizacji opracowało
Statut Tajnej Organizacji Młodzieżowej "Orlęta" "(...)
Członkiem organizacji mógł zostać każdy, kto:
a) jest Polakiem,
b) ma zapatrywania antykomunistyczne,
c) jest zdrowy moralnie,
d) jest praktykującym katolikiem,
e)jest patriotą,
f) wstępuje z własnej woli z pełną świadomością następstw w razie wykrycia
i bezinteresownie (...)
Wstępujący zobowiązywał się przestrzegać następujących obowiązków Orląt:
l. Wierność w służbie Boga i Ojczyzny.
2. Bezwzględna tajemnica.
3. Karność i zaufanie wobec przełożonych.
4. Moralne zachowanie się członków.
5. Postępowanie tylko w imię hasła Ojczyzna, Nauka, Cnota (...)". Organizacja
miała skupiać uczniów szkół średnich,
powyżej 16 roku życia.3
Celem organizacji była walka z komunistyczną ideologią,
podtrzymanie na duchu młodzieży, aż do odzyskania w pełni niepodległego i
demokratycznego państwa polskiego. Hasłem "Orląt" było: Bóg, Honor,
Ojczyzna. Organizacja pozostawała pod wpływem tradycji walk podziemnych z
okresu okupacji, uczestnicy interesowali się
literaturą romantyczną, a hasła Filomatów
i Filaretów, Ojczyzna - Nauka - Cnota, były im bliskie. Pragnęli się kształcić,
pogłębiali życie religijne. Chcieli podjąć walkę propagandową z panującym
systemem totalitarnym.4
Wśród młodych ludzi obowiązywała dyscyplina
wyniesiona z przedwojennego ZHP. W harcerstwie młodzież znajdowała oparcie
dla kontynuowania patriotycznych idei. "Orlęta" nawiązywały do tych
tradycji, gdyż władza komunistyczna chciała wykorzenić te ideały i narzucić
swój system wartości. Organizacja zrzeszała młodzież wyznającą zasady religii
rzymskokatolickiej. Młodzi ludzie pragnęli, aby nowo powstała Polska przekształciła
się w państwo demokratyczne oparte na wartościach chrześcijańskich. Członkowie
Orląt spotykali się na zebraniach, na których rozmawiano na aktualne tematy
polityczne, gospodarcze i społeczne.
Ważnym elementem spotkań było wychowanie młodego
pokolenia w duchu patriotycznym. Na zebraniach poruszano problemy związane
z historią, literaturą. Referaty, które odczytywano dotyczyły przełomowych
momentów związanych z narodem polskim np.: powstaniem styczniowym, zbrodnią
katyńską itp.
"Orlęta" były organizacją cywilną,
nie miały charakteru oddziału wojskowego.5 Jednostkami organizacyjnymi, według
statutu były: najniższe placówki, liczyły od 5 do 9 członków, wyższe oddziały,
najwyższe grupy. Nad całością sprawowała kontrolę Główna Komenda "Orląt".
Powołano dowódców oddziałów i placówek. W strukturze mieścili się również
łącznicy między placówkami. Podlegali oni dowódcom oddziałów.6 Statut przewidywał
także niestałe jednostki organizacyjne takie jak: partyzantka, patrol, wywiad,
oddział dywersyjny, grupa wypadowa. Odprawy komendantów placówek, łącznikowych,
komendantów oddziałów odbywały się w zależności od potrzeby. Zbiórki zwoływali
komendanci poszczególnych jednostek organizacyjnych, osobno dla każdej jednostki,
z wyjątkiem Komendy Głównej.7
Członkowie organizacji dzielili się na
kandydatów i członków, którzy składali przysięgę. Stałe funkcje pełnili: komendanci
placówek, łącznikowi, komendanci oddziałów, członkowie komendy grupy, komendanci
grupy, członkowie komendy głównej, naczelnicy komendy głównej. W czasie organizowania
akcji powoływano: komendanta wypadu, szpiega, gońca i komendanta wywiadu.
Według statutu miał być powoływany Sąd Organizacyjny, który rozpatrywał sprawy
członków. Sąd Publiczny miał rozstrzygać sprawy poza organizacją i wydawać
wyroki na gorliwych działaczy komunistycznych łącznie z karą śmierci. W protokołach
przesłuchań podejrzanego Stanisława Mandeckiego zapisano, że sądy raczej istniały
tylko na papierze.
Rozkazy KG "Orląt" opatrzone były okrągłą
pieczęcią i podpisywane pseudonimami: "Mewa", "Jeleń",
"Traugutt", "Jerema Wiśniowiecki".8
Rozkazy musiały być podpisane przez Komendanta Głównego z pieczęcią okrągłą
"Orląt".9 Komendanci mieli prawo wydawać rozkazy na terenie jednostek
organizacyjnych.
Komenda Główna "Orląt" wydawała gazetki:
"Pobudka" i "Świt" (wydany 3-krotnie) przeznaczony wyłącznie
dla członków "Orląt". W artykułach omawiane były sprawy organizacyjne,
często nawiązywały do tematyki religijnej i patriotycznej. Gazetki drukował
Stanisław Mandecki i Lesław Popowicz. Ulotki, plakaty i referaty umieszczano
w ruchliwych miejscach miast i wiosek, rozdawano również wśród kolegów w szkole.
Stanisław Mandecki przekazywał je dowódcom oddziałów,
ci zaś łącznikom, a oni dowódcom placówek. Dowódcy oddziałów
i placówek z okazji świąt otrzymywali ulotki, plakaty antypaństwowe, antyustrojowe
np.: "Precz z komunizmem", "My chcemy Boga".10
Młodzież zrywała afisze, transparenty i czerwone flagi.
Członkowie młodzieżowej organizacji niepodległościowej
"Orlęta" składali przysięgę. Miała ona zawsze uroczysty charakter.
Na spotkaniach ogólnych przysięgę składali nowo przyjęci członkowie "Orląt".
Na zebraniu, które odbyło się w lutym 1949 r. w mieszkaniu
Stefana Bałutowskiego ps. "Wirski" dowódcy placówki "Jutrzenka"
z Bielin, która wchodziła w skład oddziału "Reduta", odbyła się
taka przysięga." (...) W mieszkaniu byli obecni przywódcy Komendy Głównej
"Orląt" oraz członkowie organizacji i kandydaci .na członków. Było
obecnych 25 osób. Zebranie rozpoczął Stanisław Mandecki. (...) Na stole była
biało-czerwona flaga, krzyż i w lichtarzach dwie świece oraz niemiecki automat
MPI. Na podłodze leżał czerwony sztandar. Przysięgę składali czwórkami klęcząc
na jednym kolanie na czerwonym sztandarze, dwa palce prawej ręki trzymali
na automacie cała czwórka powtarzała tekst przysięgi za Stanisławem Mandeckim.
(...)"11
Tekst roty brzmiał: "Przysięgam Panu Bogu
Wszechmogącemu Królowej Korony Polskiej, iż chcę być wiernym i posłusznym
prawom naszym. Przysięgam bronić Wiary i Ojczyzny naszej i nie splamić honoru
"Orląt". Tak mi Panie Boże dopomagaj, który też mnie w ten dzień
sądny i wszystek świat sądzić będziesz".'12
Struktura "Orląt" w latach 1947-1949 przedstawiała
się następująco: Na czele stała Komenda Główna kryp. "Sarny" z siedzibą
w Rudniku, grupa kryptonim "Bór" koordynowała działalność dwóch
oddziałów: niżańskiego kryptonim "Reduta"
oraz łańcuckiego kryptonim "Westerplatte". Niżański oddział kryptonim
"Reduta" w latach 1947-1949 składał się z 9 placówek: Rudnik kryptonim
"Zbaraż" i krypt. "Olszynka", Jeżowe krypt. "Wilno",
Rozwadów krypt." Okęcie", Bieliny krypt. "Jutrzenka",
Stróża krypt. "Jampol" i krypt. "Wydma", Krzeszów krypt.
"Wisła", Dąbrowica kryp. "Zorza II".13
Według Eugeniusza Bachty istniały cztery oddziały:
Reduta, Kresy, Westerplatte, Stanica. W skład oddziału Stanica wchodziły placówki:
Wisłok dowódcą był Stanisław Wawrzonek ps. "Strzała" i Jodła, oddział
Westerplatte: placówki kryptonim Lwów, Zorza I, Wierch, Przełęcz, Pogoń, San,
Wiśnia, oddział Kresy: to placówki kryptonim: Wisła, Jutrzenka, Jampol, Wydma,
Świteź, oddział Reduta: to placówki kryptonim: Zorza II, Zbaraż, Olszynka,
Okęcie, Wilno. Autor podaje nawet składy osobowe placówek, czyni to na podstawie
relacji (świadków) członków organizacji i sporządzonych przez nich schematów.14
Zbigniew Nawrocki w artykule pt. "Łańcucki
oddział Orląt w latach 1947-1949" tak przedstawia strukturę organizacji:"(...)
Na czele Orląt stała Komenda Główna kryp. "Sarny" z siedzibą w Rudniku,
która kierowała całością działalności i liczyła w końcowym okresie 4 oddziały:
Reduta Rudnik, Kresy Rudnik Ułanów, Westerplatte Łańcut oraz w początkowej
fazie Stanica Krosno (...) W przypisach zaś, wyjaśnia, że brak jest potwierdzenia
w materiałach źródłowych na istnienie oddziału Stanica i placówek kryptonim
"Jodła" w Brzozowie i kryptonim "Wisłok" w Strzyżowie,
zaś Stanisław Wawrzonek ps. "Strzała" a nie Warzonek otrzymał zadanie
zorganizowania oddziału w pow. Krosno.15
Zbigniew Nawrocki, dochodzi do wniosku,
że w ramach oddziału Westerplatte (...) pewna wydaje się działalność placówek
kryptonim "Lwów", "Zorza" oraz kryptonim "Sokół".16
Mimo wielu niejasności zgadzam się ze Zbigniewem
Nawrockim, gdyż w źródłach nie znalazłem oddziału Stanica, a tym bardziej
placówek: Wisłok w Strzyżowie i Jodła w Brzozowie. Brak jest potwierdzenia
źródłowego na istnienie wymienionych przez Eugeniusza Bachtę placówek oddziału
Westerplatte. Uważam, że jest wiele niejasności dotyczących struktury Orląt.17
Dwie placówki oddziału Westerplatte miały zostać uzupełnione
przez dowódcę Michała Tofilskiego, ale aresztowania nie pozwoliły na wykonanie
rozkazu Stanisława Mandeckiego, Komendanta Głównego "Orląt".18
"Przełęcz" była placówką zorganizowaną w
Różance przez Stanisława Wawrzonka, ucznia łańcuckiego liceum sióstr Boromeuszek.
Otrzymał on polecenie od dowódcy oddziału Westerplatte Michała Tofiskiego,
zorganizowania placówki w rodzinnej miejscowości.
W ten sposób miała rozszerzyć się działalność Orląt na powiat Krosno. Stanisław
Wawrzonek ps. "Strzała" od 1948 r. był łącznikiem między oddziałem
w Łańcucie i nowo powstałą placówką w powiecie Krosno.19 W późniejszym okresie
został dowódcą placówki w Różance i zwerbował do organizacji: Jana Barana
ps. "Sęp", Piotra Warchoła, Tadeusza Gajdę ps. "Lis",
Stanisława Ogorzałka. Spotkania placówki odbywały się w lesie koło Różanki.
Na jednym ze nich byli obecni Ludwik Machowski ps. "Pancerny", dowódca
placówki "Zorza" i Stanisław Balawejder ps. "Kurt".20
Wykaz imienny "Orląt" znajduje się również
we wspomnieniach Tadeusza Lustiga.21
W skład oddziału kryptonim "Reduta" wchodziło
czterech łączników, byli nimi: Hieronim Kumięga ps. "Podbipięta".
Podlegały mu placówki: Zbaraż, Olszynka, Jampol, Wydma. Zdzisław Harasymów
(Harasimow) ps. "Sarna", był łącznikiem i zastępcą dowódcy oddziału
Reduta. Podlegały mu placówki Wilno i Okęcie, Marian Bigos ps. "Żuraw",
był łącznikiem między placówkami: Zorza II, Wisła, Jutrzenka, a Wojciech Rup
ps. "Klon" latem 1948 r. został mianowany dowódcą oddziału Reduta.
Zastąpił on dowódcę Lesława Popowicza ps. "Lis, Prądzyński". Popowicz
zaś miał koordynować działanie grupy operacyjnej Bór, w której skład wchodziły
dwa oddziały: Reduta i Westerplatte.22
Placówka w Rozwadowie kryptonim "Okęcie" powstała w marcu 1949 r.
z inicjatywy łącznika i emisariusza oddziału Reduta Zdzisława Harasymów (Harasimow)
ps. "Sarna". Należeli do niej: Witold Struwe ps. "Jurand",
dowódca placówki, Czesław Graz ps. "Janusz" zastępca, członkowie:
Jerzy Doraszew (Doroszew) ps. "Orlicz", "Człowiek", Zenon
Dziadecki ps. "Giewont", Tadeusz Kochman ps. "Tarzan".23
Nazwę "Okęcie" nadano jej na rozkaz Komendy Głównej "Orląt"
L 02/1 z dnia 10 kwietnia 1949 r. Podlegała ona bezpośrednio dowódcy oddziału
Reduta, Wojciechowi Rupowi ps." Klon".
Członkowie placówki w Rozwadowie, w znacznej części wywodzili się z kręgów
harcerskich. Czesław Graz był drużynowym, zaś Witold Struwe sekretarzem hufca.24
Wiosną 1949 r. Stanisław Mandecki dowiedział
się, że profesor Gancarz ma mapę sztabową Rudnika i okolic o podziałce 1:100
tys. Była ona potrzebna do organizowania akcji i zbiórek w terenie. Zadanie
zdobycia mapy zlecono placówce "Okęcie", gdyż jej członkowie nie
pochodzili z Rudnika. Grupą miał kierować dowódca placówki "Okęcie"-Witold
Struwe ps. "Jurand".
W marcu 1949 r. komendant wraz z Czesławem Grazem ps.
"Janusz" mieli się zgłosić do łącznika Zdzisława Harasymów ps. "Sarna"
po broń. Plan akcji mieli przygotować Mandecki i Popowicz. Otrzymali wytyczne
i broń. Akcja zakończyła się niepowodzeniem, gdyż w mieszkaniu nie zastali
posiadacza mapy.25
Wiosną 1949 r. Stanisław Koń ps. "Sokół" został dowódcą placówki
kryptonim "Zorza II" w Dąbrowicy. Mianowanie otrzymał od dowódcy
oddziału Reduta Wojciecha Rupa ps. "Klon".26
Oficjalny Rozkaz L.02/I Komendy Grupy Bór z dn. 10 kwietnia 1949 r., powoływał
do "życia" placówkę kryptonim "Zorza II".
Skład placówki to: Stanisław Końps. "Sokół", Jan Pukps." Jastrząb",
Jan Młynarski ps. "Sowa", Henryk Otto ps. "Kukułka".27
Placówka otrzymała zadanie nawiązania kontaktu z oddziałami leśnymi, ale nie
wywiązała się z tego zadania.
Wiosną 1949 r. Jan Lokaj ps. "Skrzetuski", dowódca
placówki kryptonim "Jamopl", otrzymał polecenie zebrania członków
w lesie koło Stróży. Na spotkaniu obecny był Stanisław Mandecki. Podjęto decyzję
utworzenia dwóch placówek. W Stróży utworzono nową placówkę kryptonim "Wydma",
zaś placówka kryptonim" "Jamopl" została przeniesiona ze Stróży
do Rudnika.28
Placówka kryptonim "Wydma" została zatwierdzona rozkazem L. 05/1V
Grupy Bór z dn. 5 czerwca 1949. Komendantem został Władysław Dybka ps. "Roch
II".29 Skład placówki kryptonim "Wydma" był następujący: komendantem
był Władysław Dybka (Dybko) ps. "Roch II", Stanisław Walaps. "Lew"
zastępcą, a członkami: Franciszek Dybka (Dybko) ps. "Jowisz", Józef
Pachlaps. "Bronisz".30 Placówka za pośrednictwem łączników otrzymywała
prasę "Świt" i "Pobudkę". Miała również zajmować się rozklejaniem
plakatów i ulotek antykomunistycznych. Stanisław Wala kierował listy i ostrzeżenia
do członków partii PZPR i organizacji młodzieżowej ZMP.
Placówka kryptonim "Jampol" została włączona
w skład nowego oddziału Reduta rozkazem L. 02/1 Komendy Grupy Bór z dn. 10
kwietnia 1949 r. Komendantem był Jan Lokaj ps. "Skrzetuski".31 Członkami
byli: Tadeusz Lustig ps. "Juncki Krzywa Loga", Stanisław Łachman
ps. "Zośka", Stanisław Górski ps. "Radwan", Feliks Kucharski.
W 1948 r. został przeniesiony do placówki kryptonim "Wisła".32
Oddział Reduta zorganizował akcję zbrojną na stację PKP
w Łętowni, oddaloną od Rudnika o około 10 kilometrów.
W materiałach źródłowych Wojskowej Prokuratury Rejonowej w Rzeszowie znalazłem
opis tego wydarzenia: Stanisław Mandecki w dniu 18 maja 1949 r. wybrał współpracowników
do akcji PKP w Łętowni. Byli nimi: Tadeusz Lustig, Zdzisław Harasymów
(Harasimow), Feliks Otachel. Przygotowano plan akcji. Około godz. 20.00 spotkali
w lasku koło Rudnika. Wyruszyli w stronę stacji Łętownia. Otachel od Mandeckiego
otrzymał rozkaz, by sprawdzić okolicę i dworzec, czynie ma milicjantów, nie
było. Rozdzielono funkcje: Otachel i Lustig mieli wejść do budynku stacji
PKP w Łętowni i obrabować go. Około 20.30 Otachel wszedł z Lustigiem do budynku,
sterroryzowali pistoletem kasjera Franciszka Grabarza. Zabrali datownik, aparat
telefoniczny
i gotówkę.33
Przebieg akcji tak wspomina Tadeusz Lustig: "(...) W maju 1949 r. wziąłem
udział w akcji zbrojnej. Ja sam jako jeden z czwórki byłem bez broni (...)
Była to akcja na małą stacyjkę PKP w Łętowni (...) Celem była konfiskata przenośnego
aparatu telefonicznego. Przy pomocy tego urządzenia można było się włączyć
do sieci telefonicznej bez konieczności jej uszkadzania. Było to doskonałe
urządzenie do nasłuchu rozmów telefonicznych, ponieważ w tym okresie w całej
Polsce telefony służyły wyłącznie służbie bezpieczeństwa, milicji, wojsku
(...) aparat był praktyczny.(...) Akcja odbyła się spokojnie (...) Zawiadowca,
nie podejrzewając niczego, na widok dwóch chłopaków wpuścił nas do pomieszczenia
kasowego. Dopiero drugi kolega za mną pokazał pistolet. Poprosiliśmy go grzecznie
o podniesienie rąk do góry, co natychmiast wykonał. Zabraliśmy krótkofalówkę,
pieczątkę stacji, bilety blankietowe i niedużą ilość gotówki. Akcja trwała
może dwie minuty (~.)".34
Rozkazem L 16/1 Sarny z dn. 22 października 1948 r. w związku
z przyjęciem nowych kandydatów placówka Zbaraż została podzielona na dwie:
Zbaraż i Olszynka. Obie z siedzibą w Rudniku. Zbiórki "Orląt" w
Rudniku odbywały się w lesie za cmentarzem. Prowadził je Stanisław Mandecki.
Jesienią 1948 r. u Eligiusza Banasia odczytano rozkaz, który mianował Czesława
Dyjaka ps. "Roch" komendantem placówki "Olszynka".35
Wcześniej Czesław Dyjak był członkiem placówki kryptonim "Zbaraż".
Skład placówki "Olszynka" był następujący: Czesław Dyjak ps. "Roch",
Stanisław Wojdyło (Wojdyła) ps. "Wallenrod", Czesław Iwkiewicz,
Jan Kucharski- Świniuch ps. "Jagoda", Henryk Nalepa ps. "Jastrząb"36,
Czesław Żołopa, Czesław Lewkowicz ps."Żbik", Zdzisław Harasymów
(Harasimow) łącznik.37
Sztab Organizacyjny powołał w Rudniku do życia pierwszą placówkę w czerwcu
1947 r. Była to placówka kryptonim "Zbaraż", Przez pięć pierwszych
miesięcy komendantem był Kazimierz Dechnikps. "Ryś", potem Eligiusz
Banaś, zaś po nim do momentu rozpracowanie organizacji przez UB i aresztowań,
Józef Turko.38
Rozkazem L 17/1 Sarny z dn. 5 grudnia 1948 Eligiusza Banasia ps. "Jasnowidz"
zastąpił Józef Turko ps. "Mrówka", który był komendantem do momentu
aresztowań.39 Skład tej placówki był następujący Eligiusz Banaś, Józef Turko,
Feliks Otachel ps. "Rogacz" (później dowódca placówki kryptonim
"Wisła" z Krzeszowa)40, Czesław Dyjak, Stanisław Wojdyło (Wojdyła)
[później w placówce "Olszynka"], Franciszek Tupaj, Antoni Madej,
Tadeusz Urban, Mieczysław Miazga ps. "Bogusławski", Zdzisław Harasymów
(Harasimow) ps. "Sarna" łącznik, Władysław Puszkarz, Jan Materna
ps. "Baca".41
Placówka kryptonim "Wisła" powstała wiosną 1948
r. z polecenia Lesława Popowicza ps. "Lis, Prądzyński". Komendantem
mianowano Feliksa Otachela.42 Skład placówki to: Feliks Otachel, Marian Bigos
ps. "Żuraw" (łącznik między trzema placówkami: z Bielin, Dąbrowicy
i Krzeszowa, mianowany wiosną 1949 r.)43, Bolesław Lefanowicz ps. "Huragan",
Władysław Staroniewski ps. "Poraj", Roman Koppel ps. "Pantera",
Henryk Nalepa ps. "Jastrząb" (początkowo był w placówce kryptonim
"Wisła", zaś jesienią 1949 przydzielony do placówki "Olszynka"),
Marian Kargol ps. "Lew", Ryszard Okoń ps. "Sokół", Henryk
Łysikowski, Stanisław Dziedzic, Feliks Kucharski (początkowo w placówce kryptonim
"Jamopl" zaś od 1948 r. w placówce "Wisła").44
Placówka kryptonim "Wilno" z Jeżowego powstała jako jedna z pierwszych,
wchodząc w skład oddziału Reduta. Powołano jądo "życia" rozkazem:
L. 25/1 Komendy Głównej Sarny z dn. 6 lutego 1949 r. Komendantem placówki
mianowano Piotra Olko ps. "Wiśniewski". Skład placówki był następujący:
Piotr Olko ps. "Wiśniewski", Karol Stój ps. "Lechowski",
Feliks Bakalarczyk ps."Śmieszek", Jan Szewc ps. "Smoliński",
Mieczysław Kwiatkowski ps. "Topola".45
Ważnym przedsięwzięciem była akcja na Nadleśnictwo w Rudniku.
Na spotkaniu był obecny Stanisław Mandecki, który odczytał rozkaz zorganizowania
akcji na Nadleśnictwo w Rudniku. Wyznaczono ją na przełom marca i kwietnia
1948 r. Zadanie miała wykonać placówka z Jeżowego. Do akcji zostali wyznaczeni:
Piotr Olko, Feliks Bakalarczyk, Karol Stój, Jan Szewc. Dowódca otrzymał broń.
bo biura sekretarza Nadleśnictwa Michała Chrabąszcza, udali się Piotr Olko,
Karol Stój i Jan Szewc. Olko pilnował stróża. Stój i Kwiatkowski poszli do
biur, które znajdowały się na piętrze, zabrali dwie maszyny do pisania i uciekli.
Broń zdali jak zawsze w umówionym miejscu.46
W zachowanych aktach kontrolno-śledczych znajdują się zeznania świadka, sekretarza
Nadleśnictwa w Rudniku Michała Chrabąszcza, które potwierdzają, że akcja odbyła
się.47
Rozkazem L. 24/1 z dn. 6 lutego
1949 została utworzona placówka kryptonim "Jutrzenka" w Bielinach.
Komendantem był Stefan Bałutowski ps. "Wirski". Funkcję tę pełnił
do maja 1949 r., a w lipcu nowym komendantem został mianowany Józef Bieńko
ps. "Dzik".48
Spotkania odbywały się w lasku w Bielinach. Stefan Bałutowski otrzymał rozkaz
od Stanisława Mandeckiego, dotyczący składania meldunków na aktywnych działaczy
ZMP, UB, MO. Wyznaczony był do zorganizowania wydziału sądownictwa i sądów.49
Skład placówki kryptonim "Jutrzenka" to: Stefan Bałutowski ps. "Wirski",
Józef Bieńko ps. "Dzik", Wojciech Rup ps. "Klon", Kazimierz
Jakubowski ps. "Haliniewicz", Jan Romaniak ps. "Wir",
Władysław Żuraw ps. "Przepiórka", Antoni Nikolas ps. "Kalina",
Piotr Nikolas ps. "Bohun", Leon Pest.50
Komendant Główny "Orląt" podjął decyzję dotyczącą
nawiązania stosunków z organizacjami opozycyjnymi i oddziałami leśnymi. Celem
była wymiana doświadczeń, zdobycie broni i materiałów potrzebnych do sprawnego
funkcjonowania. Zadanie to zlecono oddziałowi Reduta.
Jesienią 1948 r. Stanisław Mandecki poinformował swoich towarzyszy "Orlaków",
że został nawiązany kontakt z grupą leśną, za pośrednictwem Jana Szymonika
ze Stróży. Należał on do partyzanckiego oddziału leśnego NSZ (NÓW) Stanisława
Pelczara ps. "Majka" i znał się dobrze z bratem Stanisława Mandeckiego,
Eugeniuszem członkiem tego oddziału. Mandecki wystawił upoważnienia dowódcom
oddziałów, a ci dowódcom placówek, w sprawie nawiązania kontaktów z różnymi
organizacjami. Na spotkanie poszedł Mandecki, Popowicz i Szymonik, jako przewodnik
i mediator. Spotkanie miało odbyć się koło mostu kolejowego w Stróży. Przybyło
trzech ludzi, jeden przedstawił się pseudonimem "Opium" (chodzi
o Tadeusza Haliniaka"). Kontakt nawiązali z jednym z ostatnich oddziałów
leśnych Tadeusza Haliniaka i Adama Kusza (oddział leśny NOW-NSZ). Nastąpiła
wymiana, "Orlęta" przekazali prasę "Pobudkę i Świt", zaś
leśni broń.51
Współpraca między oddziałem leśnym a członkami Orląt miała na celu dostarczanie
prasy, organizowanie szkoleń, w zakresie obsługi broni, wymiana broni i amunicji
przez oddział leśny.52 Według Henryka Pająka "Orlęta" były w stałym
kontakcie z leśnymi oddziałami NSZ Adama Kusza.53
Aresztowania członków oddziału Reduta wynikały z
wykrycia łańcuckiego oddziału "Orląt". W ten sposób UB wpadła na
ślad pozostałych placówek. Podczas akcji przeprowadzonej przez łańcucki oddział'
Westerplatte, na Spółdzielnię Samopomoc Chłopska w Łukawcu (gmina Trzebownisko),
ciężko ranny w brzuch został Jan Balawejder uczeń Państwowego Liceum i Gimnazjum
w Łańcucie. Dnia 5 października 1949 r. wpadł
w ręce UB. Znaleziono u niego notes z adresami członków organizacji. Jan Balawejder
był kilkakrotnie przesłuchiwany przez funkcjonariuszy WUBP w Rzeszowie, ostatni
raz 12 października 1949. W dwa dni później zmarł w szpitalu przy WUBP w Rzeszowie.54
Kilkumiesięczne śledztwo prowadzone przez PUBP w Łańcucie przy współpracy
Wydziału Śledczego i Wydziału V WUBP w Rzeszowie, a następnie PUBP w Nisku
oraz Tarnobrzegu, doprowadziło do aresztowań członków oddziału Reduta.
Wydział V WUBP nazwany był Wydziałem Społeczno-Politycznym i był odpowiedzialny
za ochronę partii i organizacji "demokratycznych". Nadzorował wszelkie
organizacje i stowarzyszenia społeczne, przeciwdziałał wpływom związków religijnych,
głównie kościoła katolickiego na życie społeczeństwa. Sprawował "pieczę"
nad szkolnictwem i młodzieżą. W ramach wydziału wyodrębnione było pięć sekcji.
Instytucjami oświatowymi zajmowała się sekcja II, młodzieżą, szkołami, uczelniami
oraz organizacjami zajmowała się sekcja IV.55
Z raportów do szefa WUBP w Rzeszowie wynika, że organizacja została rozpracowana
przez agenturę. Do ujawnienia organizacji przyczynili się agenci: ps. "Jasność",
ps. "Fizyk", ps. "Julek", ps. "Ul", ps. "Kula",
ps. "Pszczoła", ps. "Rak".56 Częściowo ustalono składy
osobowe placówek w tym oddziału Reduta.57 Z planu końcowego rozpracowania
"nielegalnej organizacji Orlęta" oddziału kryptonim "Reduta"
wynika, że została ona wykryta dzięki sprawnie działającej agenturze i zwerbowaniu
agentów: ps. "Fizyk", "Walter", "Kula", "Pszczoła",
"Rak", "Jasność". Aresztowano siedmiu dowódców i 12 aktywnych
członków.58
W maju 1951 r. przedstawiono kolejny Raport do naczelnika Wydziału V WUBP.
w Rzeszowie, o przebiegu agencyjnego rozpracowania. Po linii tej sprawy nadal
pracuj ą agenci: ps. "Walter", "Orzeł", oraz informatorzy:
Góra, Krystyna, Czujny, Dąb, oraz agenci ps. "Rak" i "Zbigniew".59
Metody stosowane podczas śledztwa, wobec podejrzanych
łamały zasady przeprowadzania postępowania. Według norm moralnych urągały
wszelkim zasadom człowieczeństwa. Wielu młodych nie bało się mówić prawdy
o istniejącym systemie totalitarnym i nie zdradziło swoich współtowarzyszy.
Przez organy ścigania nie zostali zatrzymam: Wojciech Rup, Zdzisław Harasimów
(Harasimów), Witold Struwe.
Wielomiesięczne śledztwo było prowadzone przez PUBP w Nisku pod nadzorem Wydziału
V i Śledczego WUBP w Rzeszowie. Funkcjonariusze podczas śledztwa wykazywali
się wyjątkowym okrucieństwem i wyszukanymi metodami znęcania się nad przesłuchiwanymi.
Aresztowani po przywiezieniu do UB, poddawani byli "wstępnej obróbce
śledczej".
Polegało to na tym, iż z głośnym
wrzaskiem i krzykiem bito i kopano aresztanta, aż stał się na wpół ogłupiały
i nie bardzo wiedział, co się z nim dzieje. Po takiej zaprawie umieszczano
go w celi. Nie zdołał jeszcze ochłonąć, a wzywano go na ponowne przesłuchanie.
Wtedy zaczynało się prawdziwe śledztwo. Na przesłuchania aresztowanych zabierano
kilkakrotnie w ciągu doby, często w nocy.
Tak wspomina śledztwo jeden z członków organizacji Tadeusz Lustig ps. "Juncik"
członek placówki Jampol początkowo w Stróży potem w Rudniku: "(...) Zdawałem
sobie sprawę, że mój dotychczasowy świat zapada się, że stoję przed wydarzeniami,
do których nie dorosłem. Jednak postanowiłem się nie przyznawać. Moje ciągłe
"nie" zaczęło denerwować przesłuchującego (...) Kazał mi wstać,
odwrócić taboret do góry nogami i postawić na podłodze. No a teraz synku siadaj
na jednej nodze (...) Po dwóch godzinach przesiadywania się z miejsca na miejsce,
zaczęło brakować miejsc nieodgniecionych. (...) Miałem nadzieją, że ze względu
na noc dadzą nam spokój. Ale nie znałem metod "obrabiania" podejrzanego
o zdradę ludu pracującego stosowanych przez UB. Ta noc wyciągała ich z łóżek
i potęgowała ich zapał do pracy. W nocy, kiedy wszyscy uczciwi ludzie śpią,
wszelkie zło znajduje swoje ujście dla zbrodniczych czynów. (...) Mój nowy
śledczy kazał mi wstać z nogi stołka, on szybkim ruchem z całej siły zdzielił
mnie nim w głowę i ramiona. Za następnym uderzeniem nie wytrzymałem i krzyknąłem
z bólu. To podniecało mojego oprawcę i dostałem kilka następnych takich uderzeń,
od których stołek rozleciał się. Następnie poszła w ruch noga stołka. Teraz
zasłaniałem twarz i oczy, aby uchronić ich przed wybiciem. Kiedy oprawca zmęczył
się kazał mi stanąć przy piecu kaflowym (...) był gorący po chwili byłem zgrzany
i zlany potem. W pewnym momencie moja głowa oderwała się od pieca i wyrżnąłem
się kilka razy w piec i ścianę. (...) Straciłem równowagę i upadłem na podłogę,
skąd podniosły mnie kopniaki dawane na oślep (...). Do pokoju weszło kilku
funkcjonariuszy (...) Rozpoczęło się bicie zbiorowe w kociołku. Bijący ustawili
się w kółko i uderzeniami pięści i kopniakami przekazywali mnie sobie na zmianę.
Byłem cały obolały i dygotałem z bólu. (...) W drodze powrotnej spotkaliśmy
się z Jasiem w korytarzu. Miał zakrwawioną twarz i koszulę (...) Następnego
dnia ponowne przesłuchania: (...) Byłem bardzo osłabiony i słabo reagowałem
na bicie, zniewagi i wulgarny język (...) czekałem na definitywne rozwiązanie.
Kiedy więc śledczy w pewnym momencie wyjął zza pasa rewolwer i odbezpieczył
go, oświadczył: Teraz zastrzelę cię jak psa, bo nie mogę już na ciebie patrzeć!
(..J Jak masz mnie dalej maltretować to zastrzel i nie zwlekaj! A co myślisz,
że nie szkoda pocisku na takiego smarkacza? Do wieczora i tak cię wykończę,
i żebyś pamiętał jak masz do mnie mówić, i seria
kopniaków, i uderzeń (...)".60
Wiosną 1950 roku rozpoczęły się procesy niżańskiej młodzieży
przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Rzeszowie.
W zredagowanych przez oficerów śledczych PUBP w Nisku i zatwierdzonych przez
Wojskową Prokuraturę Rejonową w Rzeszowie aktach oskarżenia, zarzucano oskarżonym
"(...) przynależność do nielegalnej organizacji Orlęta (...) usiłującej
przemocą zmienić ustrój Państwa Polskiego (...)".61 Członków oskarżano
również o nielegalne posiadanie broni62 (np. Feliksa Otachela, Czesława Dyjaka,
Henryka Nalepę, Józefa Turko).63 Młodych ludzi, którzy jeszcze nie złożyli
przysięgi o to, iż: "(...) otrzyma wszy wiarygodną wiadomość (...) o
istnieniu nielegalnej organizacji "Orlęta" usiłującej przemocą zmienić
ustrój Państwa Polskiego, nie powiadomili
0 tym natychmiast władzy powołanej do ścigania przestępstw (.. .)"M,
np. Stanisława Mandecka została skazana przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Rzeszowie
w dniu 19 kwietnia 1950 na 5 lat, w więzieniu przebywała 4 lata idwa miesiące.65
Wojskowy Sąd Rejonowy w Rzeszowie podczas kilku posiedzeń
w 1950 i 1951 skazał grupkami członków niżańskiego oddziału kryptonim Reduta:
- w dniu 4 kwietnia 1950 r. Jana Młynarskiego, Henryka Otto, obydwaj na 5
lat więzienia;
- w dniu 12 kwietnia 1950 r. Tadeusza Lustiga na 7 lat więzienia, Jana Lokaja
na 6 lat więzienia, Franciszka Dybkę na 5 lat więzienia, Władysława Dybkę
na 5 lat więzienia, przewodniczącym składu sędziowskiego był kpt. Zygmunt
Panas;
- w dniu 13 kwietnia 1950 r. Józefa Bieńko na 6 lat więzienia, Mariana Bigosa
na 7 lat więzienia, Feliksa Otachela na 9 lat więzienia, przewodniczącym składu
sędziowskiego był Lech Eustachy;
- w dniu 14 kwietnia 1950 r. Czesława Dyjaka na 5 lat 6 miesięcy więzienia,
Henryka Nalepę na 5 lat więzienia, Józefa Turko na 7 lat więzienia;
- w dniu 14 kwietnia 1950 r. Stanisława Łachmana na 6 lat więzienia, Piotra
Olko na 7 lat więzienia, Jana Szewca na 6 lat więzienia;
- w dniu 17 kwietnia 1950 r. Eligiusza Banasia na 7 lat więzienia, przewodniczącym
składu sędziowskiego był kpt. Zygmunt Panas;
- w dniu 9 maja 1950 r. Czesława Grąza na 6 lat więzienia, przewodniczącym
składu sędziowskiego był major Kazimierz Kluza;
- w dniu 14 lipca 1950 r. Karola Stoją na 7 lat więzienia;
- w dniu 22 sierpnia 1950 r. Stanisława Konia na 6 lat więzienia, Jana Puka
na 5 lat więzienia;
- w dniu 12 września 1950 r. Feliksa Bakalarczyka na 5 lat i 6 miesięcy więzienia;
- w dniu 14 września 1950 r. Romana Koppela na
5 lat i 6 miesięcy więzienia;
- w dniu 21 września 1950 r. Stanisława Mandeckiego na 15 lat więzienia, Lesława
Popowicza na 12 lat więzienia, Władysława Konefała na 7 lat więzienia, Kazimierza
Dechnika na 8 lat więzienia, przewodniczącym składu sędziowskiego był mjr
Wacław Pietroń;
- w dniu 22 maja 1951 r. Mieczysława Miazgę na 9 lat więzienia, Kazimierza
Pająka na 8 lat więzienia, Mariana Łazarewicza na 6 lat więzienia, przewodniczącym
składu sędziowskiego był kpt. Panas Zygmunt;
- w dniu 22 maja 1951 r. Stefana Bałutowskiego na 7 lat więzienia, przewodniczącym
składu sędziowskiego był Lech Eustachy;
- w dniu 5 września 1951 r. Stanisława Walę na 5 lat więzienia, przewodniczącym
składu sędziowskiego był major Kazimierz Kluza;
- w dniu 13 marca 1953 r. Józefa Pachlę na 7 lat więzienia (w 22 września
1953 r. wyrok złagodzono do 4 lat i 8 miesięcy).
Dodatkową karą orzekaną przez sąd było zarekwirowanie posiadanego przez skazanych
mienia i utratę praw publicznych na określoną liczbę lat.66
Kary więzienia członkowie z oddziału Reduta odbywali w różnych ośrodkach pracy
i więzieniach: we Wronkach, w Jaworznie, Rawiczu, Potylicach, Strzelcach Opolskich,
Łagiewnikach, Wesołej, Sosnowcu, Brzezinach.67
Informacje o niżańskich Orlętach, działalność, których
omówiłem w swoim artykule, oparte są na aktach byłych służb specjalnych PRL.
Obecnie można dotrzeć do prawdy, weryfikując jaz tym, co władza ludowa wiedziała
o działalności organizacji. Jak wiadomo Polacy zawsze jednoczą się w bólu
i cierpieniu, dlatego wielu odważnych młodych ludzi kosztem zdrowia, z narażeniem
życia, nie zważając na własnąprzyszłość, zataiło wiele informacji, dotyczących
funkcjonowania i działalności "Orląt". Jest to pierwsza próba spojrzenia
na to zagadnienie w świetle wymienionych źródeł.
"Orlęta" w tamtej tak trudnej dla młodych patriotów rzeczywistości,
były organizacją nielegalną. Co więcej, jej członkowie uciekali przed organami
ścigania i sądami. Narażali własne życie i zdrowie dla dobra Ojczyzny. Obsada
personalna placówek zmieniała się w związku z ukończeniem szkoły średniej
przez uczniów - członków organizacji i wyjazdem na studia.
Zdaję sobie sprawę, że mogłem pominąć kilku członków Orląt, którzy uniknęli
aresztowania i przez wiele lat ukrywali się.
Mogłem nie wspomnieć również tych, których nie wydali lojalni towarzysze broni
podczas okrutnych metod śledczych stosownych przez UB.
W swoim artykule pragnąłem przybliżyć działalność niżańskich
Orląt, podałem bardzo dużo faktów, które w dzisiejszym
czasie wydaj ą się brzmieć niezbyt groźnie. Dla młodych ludzi żyjących w powojennej
rzeczywistości był to czas tragiczny.
Z narażeniem życia podejmowali trud walki o demokratyczną Polskę. W czasie
przesłuchań byli bici, maltretowani psychicznie i fizycznie nawet w nocy,
oficerowie śledczy bardzo często bywali pijani i znęcali się nad podejrzanymi.
Należy również pamiętać
0 tym, że byli to młodzi chłopcy od 16-25 roku życia, patrioci, którzy wierzyli
w wolną Polskę. W zamian za umiłowanie Ojczyzny, spotkała ich brutalność i
okrucieństwo. Członkowie Orląt byli skazani i odsiadywali wyroki w najcięższych
więzieniach. Po wyjściu okazywało się, że nie mogli się uczyć ani pracować.
Byli naznaczeni piętnem zdrajców ludowej Ojczyzny. Gdy po wielu latach otrzymywali
niezbyt dobrą pracę, traktowani byli jako ludzie niższej kategorii. Nie mogli
również studiować, brakowało dla nich miejsc, zwłaszcza na kierunkach atrakcyjnych,
gdyż uważani byli za wrogów klasowych. Dopiero
w demokratycznym kraju, cała Polska mogła dowiedzieć się o wielkim patriotyzmie
i poświęceniu młodych ludzi. Dzisiaj ich wysiłek i ofiarność zawiera się tylko
na kartach historii i w pamięci potomnych.
ANEKSY:
Wykaz członków i pomocników [terminologia SB] nielegalnej organizacji młodzieżowej
"Orlęta", opracowany przez rzeszowską Służbę Bezpieczeństwa. Wykonany
dla potrzeb Wydziału "C" KW MO w Rzeszowie opracował funkcjonariusz
SB kpt. E. Fietko
dn. 10-03-1976.
1. Bakalarczyk Feliks ps. "Śmieszek"
2. Balawejder Jan ps. "Kurt" [łącznik organizacji -oddziału Westerplatte]
3. Batutowski Stefan ps. "Wirski"
4. Banaś Eligiusz ps. "Jasnowidz"
5. Baran Jan ps. "Sęp"
6. Baran Stefan
7. Barnat Władysław
8. Bieńko Józef ps. "Dzik"
9. Bigos Marian ps. "Żuraw" [łącznik organizacji- oddziału Reduta]
10. Borcz Jan ps.
11. Buczek Józef
12. Cyburt Eugeniusz
13. Czamota Michał ps. "Centurion"
14. Dechnik Kazimierz ps. "Ryś" [wchodził w skład KG "Orląt"]
15. Doraszew Jerzy ps. "Człowiek"
16. Dubiel-Buszta Irena
17. Dybka Franciszek ps. "Jowisz"
18. Dybka Władysław ps. "Roch II"
19. Dyjak Czesław ps. "Roch"
20. Dziadecki Zenon ps. "
21. Dziedzic Stanisław
22. Fink Tadeusz
23. Gajda Tadeusz ps. "Lis"
24. Górski Stanisław ps. "Radwan"
25. Graz Czesław ps. "Janusz"
26. Haładyj Julian
27. Harasymów Zdzisław ps."Sarna" łącznik organizacji-oddziału Reduta]
28. Igras Henryk [wchodził w skład KG "Orląt"]
29. Jakubowski Kazimierz ps. "Haliniewicz"
30. Kargol Marian ps. "Lew II" 31.KiełbJózef
32. Kochman Tadeusz ps. "Tarzan"
33. Kolek-Hecht Maria
34. Konefał Władysław ps. "Babinicz" [wchodził w skład KG "Orląt"]
35.KontekAntoni
36. Koń Stanisław ps. "Sokół"
37. Kopeć Adam ps. "Puma"
38. Koppel Roman ps. "Pantera!'
39. Kościółek Maria
40. Kucharski Feliks
41. Kulka Bronisław ps. "Leśny"
42. Kumięga Hieronim ps.,,Podbipięta" [łącznik organizacji-oddziału Reduta]
43.KunyszEmil
44. Kunysz Michał
45. Kwiatkowski Mieczysław ps. "Topola"
46. Łachman Stanisław ps. "Zośka"
47. Lefanowicz Bolesław ps. "Huragan"
48. Lewkowicz Czesław ps. "Żbik"
49. Lęcznar-Frołow Stanisława
50. Lęcznar-Nazimek Alicja
51. Lizak Władysław
52. Lustig Tadeusz ps. "Juncik, Krzywa Loga"
53. Łazarewicz Marian
54. Łąka Władysław
55. Lokaj Jan ps. "Skrzetuski"
56. Łysikowski Henryk
57. Machowski Ludwik ps. "Pancerny"
58. Madej Antoni
59. Magoń Jan ps. "Nieznany"
60. Maksymowicz Feliks
61. Malawski Edward
62. Mandecka Stanisława
63. Mandecki Stanisław ps. "Mewa, Traugutt, Jeleń, Jerema Wiśniowiecki"
[Komendant Główny "Orląt"- przewodniczący "Sądu Organizacyjnego",
komendant Grupy "Bór"]
64. Materna Jan ps. "Baca"
65. Miazga Mieczysław ps. "Bogusławski"
66. Michno Jan ps. "Sosna, Piękny"
67. Młynarski Jan ps. "Sowa"
68. Nabagło Jerzy ps. "Sztachelski"
69. Nalepa Henryk ps. "Jastrząb"
70. Nikolas Antoni ps. "Kalina"
71. Nikolas Piotr ps. "Bohun"
72. Ogorzałek Stanisław
73. Okoń Ryszard ps. "Sokół"
74. Olko Piotr ps. "Wiśniewski"
75. Otachel Feliks ps. "Rogacz"
76. Otto Henryk ps. "Kukułka"
77. Pachla Józef ps. "Bronisz"
78. Pająk Kazimierz
79. Pelc Józef ps. "Lew"
80. Pelc Stanisław Sl.PestLeon
82. Peszko Antoni ps. "Konrad"
83. Popowicz Lesław ps. "Lis, Prądzyński" [członek KG "Orląt"
skarbnik, koordynujący Grupą "Bór" początkowo dowódca oddziału "Reduta"]
84. Puk Jan ps. "Jastrząb"
85. Puszkarz Władysław ps. "Lew III"
86. Reizer Alfred ps. "Felek"
87. Rejman Edward ps. "Żeglarz"
88. Romaniak Jan ps. "Wir"
89. Rup Wojciech - ps. "Klon" [początkowo łącznik zaś od 1948 r.
- dowódca oddziału Reduta]
90. Siuta Mieczysław ps. "Narowski"
91. Skrobacz Michał ps. "Sęp"
92. Sobek Zdzisław
93. Staroniewski Władysław ps. "Poraj"
94. Stasiak Władysław
95. Stój Karol ps. "Lechowski"
96. Struwe Witold ps. "Jurand"
97. Surowiec Kazimierz
98. Szczepanik Tadeusz
99. Szewc Jan ps. "Smoliński"
100. Szpunar Kazimierz
101. Szpunar Wiesław
102. Szubart Stanisław
103. Szul Tadeusz ps. "Kmicic" 104.SzydłowskiAlfred
105. Świniuch-Kucharski Jan ps. "Jagoda"
106. Tejchman Tadeusz 107.TofilskiLeszek
108. Tofilski Michał ps. "Jagiełło" [początkowo łącznik później
dowódca oddziału Westerplatte]
109. Tupaj Franciszek
110. Turko Józef ps. "Mrówka"
111. Ulman Janps. "Burza"
112. Urban Antoni
113. Urban Tadeusz vel. Sikora Franciszek
114. Wala Franciszek
115. Wala Stanisław
116. Warchoł Piotr
117. Wawrzonek Stanisław ps. "Strzała" [łącznik organizacji -oddziału
Westerplatte]
118. Welc Stanisław
119. Wojdyła Stanisław ps. "Wallenrod"
120. Żołpa Czesław
121. Żuraw Władysław ps. "Przepiórka"
Źródło: AIPN Rz., Charakterystyka nr 19, 05/37, nielegalnej młodzieżowej organizacji
Orlęta kwestionariusze osobowe członków i pomocników [terminologia SB] organizacji.
STRUKTURA ORGANIZACJI "ORLĘTA" 1949 r.
Komenda Główna "Orląt" - Kryp. "Samy"
Sąd Organizacyjny Sąd Ogólny
Operacyjna Grupa - kryp. "Bór"
Oddział Nisko - Krypt. "Reduta":
Placówki:
Nisko: krypt. "Zbaraż"
krypt. "Olszynka"
Jeżowe: krypt. "Wilno"
Rozwadów: krypt. "Okęcie"
Bieliny - pow. Nisko - krypt. "Jutrzenka"
Stróża: krypt. "Jampol"
krypt. "Wydma"
Krzeszów - pow. Biłgoraj - krypt. "Wisła"
Dąbrowica: krypt. "Zorza II"
Oddział Łańcut - Krypt. "Westerplatte":
Placówki:
Łańcut:
krypt. "Lwów"
krypt. "Zorza I"
krypt. "Pogoń"
krypt. "Wirch"
Różanka - pow. Krosno
krypt. "Przełęcz"
______________________________________________________
Źródło:
AIPN Rz., akta kontrolno-śledcze 03/61.3 schemat nielegalnej organizacji "Orlęta"
b.p
1 Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie [dalej: AIPN Rz.], Akta
kontrolno-śledcze, 03/61. 2, Protokół przesłuchania podejrzanego z dn. 13-YIII-1949
r, k. 138, Stanisław Mandecki ps. "Jeleń",, Jerema Wiśniowiecki,"
"Mewa" "Traugutt" s. Andrzeja i Stanisławy ur. 30 IX 1929
w Rudniku nad Sanem;passim tamże, Charakterystyka
nr 19, 05/37, kwestionariusze osobowe członków nielegalnej organizacji "Orlęta",
Władysław Konefał ps. "Babinicz", ur. 13 III 1930 w Rudniku, Lesław
Popowicz ps. "Lis", ur. 16.01.1930 w Brodach woj. lwowskie, Kazimierz
Dechnik ps. "Ryś" ur. 20 II 1929 w Kustrawie pow. Nisko, Henryk
Igras ps. Sokół. ur. w 1930 r.
2 E. Bachta, Młodzieżowe konspiracyjne organizacje niepodległościowe, Przemyśl
1997, s. 104.
3 Z. Nawrocki, Łańcucki oddział "Orląt" w latach 1947-1949 [w:]
Studia Rzeszowskie t. 6, s. 146-147, red. J. Draus Rzeszów 1999.
4 AIPN Rz., Akta kontrolno-śledcze, 03/61. l, Wyrok Wojskowego Sądu Rejonowego
[dalej: WSR] z dn.17 IV 1950 dotyczący Eligiusz Banaś przewodniczący składu
sędziowskiego kpt. Kazimierz Kluza Sr. 193/50, k. 39.
5 J. Szul, Młodzieżowa Organizacja Niepodległościowa Orlęta Łańcuckie 1947-1949,
s. 4-5, Łańcut 2001.
6 AIPN Rz., materiały luźne, Archiwum Głównej Komendy nielegalnej organizacji
Orlęta, 051/85, Statut Tajnej Organizacji "Orlęta", bp.
7 Tamże, WSR w Rzeszowie, sygn., Sr. 25/50,107/1009, Statut Tajnej Organizacji
Młodzieżowej "Orlęta",k. 80-83.
8 Tamże, WSR w Rzeszowie sygn., Sr. 236/51,107/125, Statut Tajnej Organizacji
Młodzieżowej "Orlęta",
s. 45-47; APR, akta sądowe, sygn. Sr. 338/50, t. 1-4 Protokóły przesłuchania
w charakterze podejrzanego Stanisława Mandeckiego.
9 Tamże, materiały luźne, Archiwum Głównej Komendy nielegalnej organizacji
Orlęta, 051/85, Statut Tajnej Organizacji Młodzieżowej "Orlęta",
b.p.
10 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/6 t. 2, Protokół przesłuchania podejrzanego
Stanisław Mandecki z dn. 13 X 1949, k. 139-140.
" Tamże, materiały kontrolno-śledcze, 03/6 t. l, Protokół przesłuchania
podejrzanego Stefan Bałutowski z dn. 2 IV 1951, k. 199-200.
12 Tamże, materiały luźne, Archiwum Głównej Komendy nielegalnej organizacji
Orlęta, 051/85, tekst wyjęty z archiwum "Orląt"; T. Szul, Młodzieżowa...,
op.cit, s. 5; APR, WSR w Rzeszowie, Sr. 338/501. l, Protokół przesłuchania
podejrzanego Stanisław Mandecki z dn. 13 X 1949, k. 5-10, Tekst przysięgi
według dokumentów UB jak podaje Z. Nawrocki brzmiał: "Wobec Boga i Ojczyzny
przysięgam, że powierzoną mi tajemnicę bez zgody przełożonych nikomu nie zdradzę.
Podporządkuje się wszelkim rozkazom. Dążyć będę do odrodzenia wolnej Polski,
a po uzyskaniu wolności będę godnym jej obywatelem. Za złamanie powyższej
przysięgi przyjmuje najwyższy wymiar kary", Łańcucki..., op. cit. s.
146; wyjaśnienie w przypisach; inny tekst według Statutu organizacji podaje
E. Bachta, Młodzieżowe..., op. cit. s. 105-107. Uważam jednak, że sens wszystkich
tekstów jest ten sam, tekst zaś nieco się różni.
13 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/6 t. 3, schemat organizacji Orlęta, bp.;
passim tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/6 t. 1-11, charakterystyka nr 19,
05/37, kwestionariusze osobowe członków nielegalnej organizacji "Orlęta";
APR, akta sądowe WSR w Rzeszowie sygn., Sr. 338/50 t. 1-4 .
14 E. Bachta, Młodzieżowe...,op. cit., s. 109-112.
15 Z. Nawrocki, Łańcucki..., op. cit. s. 147.
16 Tamże, s. 148.
17 AIPN Rz., akta kontrolno-śledcze, 03/6 t.
1-11, Protokoły przesłuchań członków organizacji: Orlęta w charakterze podejrzanych;
APR, WSR, sygn. Sr 3387 501. 1-2; passim, tamże, sygn. Sr. 123/501. 1-3 Protokoły
przesłuchań członków organizacji: Orlęta w charakterze podejrzanych, tamże,
sygn. Sr. 24/50 Protokoły przesłuchań członków organizacji: Orlęta w charakterze
podejrzanych.
18 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/61. 2, Protokół przesłuchania podejrzanego
Stanisława Mandeckiego z dn. 13 X 1949, k. 141-142; chodzi tutaj o placówki
"Pogoń", "Wirch" w materiałach źródłowych, zaś u E. Bachty,
op. cit. s. 112-chodzi o placówkę "Wierch"; passim tamże, Protokół
przesłuchania świadka Stanisława Mandeckiego z dn. 25 XI 1949, k. 155-156.
19 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/6 t. 4, Protokół przesłuchania podejrzanego
Stanisława Wawrzonka przez oficera PUBP w Łańcucie ppor, Ignacego Pacie zdn.
13X1 1949, k. 242-243.
20 Tamże, akta sądowe, WSR w Rzeszowie, 10771009, sygn. Sr. 25/50 dot. Stanisław
Wawrzonek i inni, Protokół przesłuchania podejrzanego Stanisława Wawrzonka
z dn. 7 X 1949, k. 6-8; passim tamże, Protokół przesłuchania podejrzanego
Stanisława Wawrzonka z dn. 9 X 1949, k. 13-17; passim tamże, Protokół przesłuchania
podejrzanego Stanisława Wawrzonka z dn. 11 X 1949, k. 20-22; passim tamże,
Postanowienie o pociągnięciu do odpowiedzialności karnej podpis oficer śledczy
Kosiński, k. 32; passim tamże, Wojskowa Prokuratura Rejonowa w Rzeszowie [dalej
WPR] w Rzeszowie, 108/5387, akt oskarżenia dot. Stanisław Wawrzonek, k. 7-10;
passim tamże, wyrok WSR w Rzeszowie, sygn. Sr. 25/50 z dn. 17 I 1950 przewodniczący
składu por. Tomasz Skup. Stanisław Wawrzonek na mocy tego wyroku otrzymał
karę łączną 8 lat pozbawienia wolności podstawa prawna, art. 86 par. 2 KKWP,
art. 4 par 2 dekretu z dn. 13 VI 1946, k. 19-22; passim tamże, charakterystyka
nr 19, 05/37, kwestionariusze osobowe członków nielegalnej organizacji "Orlęta",
Stanisław Wawrzonek s. Pawła, ur. 10 XII 1929 w Różance - uczeń łańcuckiego
liceum sióstr Borome-uszek, pochodził z gminy Wiśniowa.
21 T. Lustig, Orlęta..., op. cit., s. 109.
22 APR, akta sądowe, sygn. Sr. 338/50, Protokół przesłuchania podejrzanego
Stanisław Mandecki z dn.13 X 1949, k. 5-10; AIPN Rz., charakterystyka nr 19,
05/37, kwestionariusze osobowe członków nielegalnej organizacji "Orlęta".
23 AIPN Rz., akta kontrolno-śledcze, 03/61. 11, Wyrok WSR w Rzeszowie, sygn.
Sr. 235/50 z dn. 9 V 1950 dot. Graz Czesław i inni, k. 190-194 ; passim tamże,
Protokół przesłuchania podejrzanego Czesław Graz z dn. 13 XII 1949, k. 27-30;
passim tamże, charakterystyka nr 19, 05/37, kwestionariusze osobowe członków
nielegalnej organizacji "Orlęta".
24 Tamże, akta sądowe, WPR w Rzeszowie , 108/5620, Wyrok WSR w Rzeszowie,
sygn. Sr. 235/50 z dn. 9 V 1950 dot. Czesław Graz przewodniczący składu orzekającego
kpt. Kazimierz Kluza, k. 15-19; passim tamże, akta operacyjne dot. Czesław
Graz i inni, 042/524 Protokół przesłuchania podejrzanego Czesław Graz z dn.
12 XII 1949, k. 3-6.
25 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/61. 11, Wyrok WSR w Rzeszowie sygn.,
Sr. 235/50 z dn. 9 V 1950, dot. Czesław Graz i inni, k. 190-194; passim tamże,
Protokół przesłuchania podejrzanego Stanisław Mandecki z dn. 2 III 1950, k.
123; passim tamże, Akt oskarżenia dot. Czesław. Graz z dn. 25 II 1950, k.
119-121; passim tamże, Protokół przesłuchania
podejrzanego Czesław Graz zdn. 20 II 1950, k. 114-115; passim tamże, akta
operacyjne, 042/524, Protokół przesłuchania podejrzanego Czesław Graz z dn.
12 XII 1949, k. 5-6.
26 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/6 t. 2, WSR w Rzeszowie, sygn. Sr. 424/50
dot. Stanisław Koń, Jan Puk, k. 121-124; passim tamże, akta kontrolno-śledcze,
03/6 t. 3, Akt oskarżenia Stanisław Koń, Jan Puk, k. 117-120; passim tamże,
akta kontrolno-śledcze, 03/6 t. 3, Protokół przesłuchania podejrzanego Stanisław
Koń z dn. 28 XII 1949, k. 112-113; passim tamże, akta operacyjne dot. Stanisław
Koń i inni, 042/516, Protokół przesłuchania podejrzanego Stanisław Koń zdn.
14 V 1950, k. 3-5.
27 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/61. 2, Protokół przesłuchania podejrzanego
Henryk Młynarski z dn. 12 II 1950, k. 104; passim tamże, charakterystyka nr
19 ,05/37, kwestionariusze osobowe członków nielegalnej organizacji "Orlęta";
passim tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/6 t. 4, Protokół przesłuchania podejrzanego
Henryk Otto z dn. 7 III 1950, k 111; passim tamże, materiały luźne, Archiwum
Głównej Komendy nielegalnej organizacji Orlęta, 051 /85, dokumenty z archiwum
"Orląt" bp.
28 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/61. l, Protokół przesłuchania podejrzanego
Stanisław Wala z dn. 14 II 1951, k. 149-150; passim tamże, akta kontrolno-śledcze,
03/61. l, Protokół przesłuchania podejrzanego Stanisław Wala z dn. 14 III
1951, k. 158-199; passim tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/6 t. 4, Protokół
przesłuchania podejrzanego Władysław Dybka z dn. 9 XI 1949, k. 170-171; passim
tamże, akta kontrolno-śledcze , 03/6 t.4, Protokół przesłuchania podejrzanego
Władysław Dybka z dn.ll IX 1949, k. 174-175; passim tamże, akta kontrolno-śledcze
, 03/6 t. 4 , Protokół przesłuchania świadka Tadeusz Lustig
z dn. 12 XII 1949, k. 122-123; passim tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/6
t. 4, Protokół przesłuchania podejrzanego Jan Lokaj z dn. 10 XII 1949, k.
141-142.
29 Tamże, materiały luźne, Archiwum Głównej Komendy nielegalnej organizacji
Orlęta, 051/85, dokumenty z archiwum "Orląt" b.p.
30 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/6 t. 1-11; passim tamże, charakterystyka
nr 19,05/37, kwestionariusze osobowe członków nielegalnej organizacji "Orlęta".
31 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/6 t. 4, charakterystyka sprawy Jan Lokaj
Referat Wydziału V WUBP w Rzeszowie oficer Sylwester Grzeszczak, k. 160. Jan
Lokaj urodzony w dniu 18 VIII 1929 w Bystrem pow. Nisko. Do szkoły chodził
w Kustrawie pow. Nisko - rodzice rolnicy. Po ukończeniu trzech klas szkoły
powszechnej wybuchła wojna. W 1941 r. uczęszczał do polskiej szkoły w Bystrem.
Mieszkał z rodzicami do 1946 r. w Kustrawie. Pomagał im na gospodarstwie.
W 1941 r. zapisał się do Szkoły Rzemiosł Różnych w Rudniku. Jesienią tego
roku zaczął naukę w dziale stolarskim. Nauka miała trwać trzy lata. Do szkoły
dojeżdżał rowerem w zimie, zaś mieszkał w Rudniku na ulicy Rzeszowskiej Do
końca 1948 r. zamieszkiwał w Rudniku, potem wyjechał na wakacje do rodziców.
W 1948 r. nawiązał kontakt z organizacją Orlęta. Jesienią 1948 r. został mianowany
komendantem placówki kryptonim "Jampol"- jeszcze w Stróży.
32 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/6 t. 1-11; passim tamże, charakterystyka
nr 19,05/37, kwestionariusze osobowe członków nielegalnej organizacji "Orlęta".
33 Tamże, WPR w Rzeszowie, 108/5637, Wyrok WSR w Rzeszowie, sygn. Sr. 196/50
z dn. 15 IV 1950, przewodniczący składu sędziowskiego Eustachy Lech~dot.
Feliks Otachel i inni, k 33-34; passim tamże, Sprawozdania z pracy Referatu
Śledczego, Meldunki, raporty, telefonogramy za lata 1945-1959, PUBP w Tarnobrzegu,
04/287, Pismo z PUBP w Tarnobrzegu do naczelnika Wydziału IV WUBP w Rzeszowie
z dn. 26 V 1949 w sprawie napadu na kasę stacji w Łętow-ni w dn. 18 V 1949
r. o godz. 20 30, k. 94; passim tamże, akta kontrolno-śledcze , 03/6 t. 4
, charakterystyka sprawy przeciwko Tadeusz Lustig Referat Wydziału V WUBP
w Rzeszowie oficer Sylwester Grzeszczak, k. 128 ; passim tamże, akta kontrolno-śledcze,
03/6 t. 11, Protokół przesłuchania podejrzanego Stanisław Mandecki z dn. 21
I 1950, k. 52-53.
34 T. Lustig, Przerwany lot Orląt, Kraków 1995, s. 27.
35 AIPN Rz., akta kontrolno-śledcze, 03/6 t. 3, Protokół przesłuchania podejrzanego
Czesław Dyjak z dn. 10 XII 1949, k. 178, APR, akta sądowe WSR w Rzeszowie,
sygn. Sr. 197/50, Wyrok WSR w Rzeszowie z dn. 14 IV 1950 dot. Czesław Dyjak
i inni, k. 121-126.
36 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/61. 3, Protokół przesłuchania podejrzanego
Henryk Nalepa z dn. 14 XII 1949, k. 129.
37 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/6 1.1-11, passim tamże, charakterystyka
nr 19,05/37, kwestionariusze osobowe członków nielegalnej organizacji "Orlęta".
38 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/6 t. 11, Protokół przesłuchania podejrzanego
Kazimierza Dechnika z dn. 09 II 1950, k. 95.
39 Tamże, materiały luźne, Archiwum Głównej Komendy nielegalnej organizacji
Orlęta, 051/85, dokumenty z archiwum "Orląt" bp.; passim tamże,
akta kontrolno-śledcze, 03/6 t. l, Protokół przesłuchania podejrzanego Eligiusz
Banaś, k. 12-14; passim tamże, charakterystyka nr 19, 05/37, kwestionariusze
osobowe członków nielegalnej organizacji "Orlęta".
40 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/61. 2, Protokół przesłuchania podejrzanego
Feliks Otachel z dn. 23 X 1949, k. 189.
41 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/6 t. 1-11; passim tamże, charakterystyka
nr 19,05/37, kwestionariusze osobowe członków nielegalnej organizacji "Orlęta",
passim tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/6 t. 2, Protokół przesłuchania podejrzanego
Mieczysław Miazga z dn. 15 I 1951, k. 136-137.
42 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/61. 2, Protokół przesłuchania podejrzanego
Feliks Otachel z dn. 23 X 1949, k. 189.
43 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/61. l, Protokół przesłuchania podejrzanego
Marian Bigos z dn. 27 XII 1949, k. 229-230.
44 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/6 t. 1-11, passim tamże, charakterystyka
nr 19, 05/37, kwestionariusze osobowe członków nielegalnej organizacji "Orlęta";
passim tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/61. 2, Protokół przesłuchania świadka
Marian Bigos z dn. 29 V 1953, k. 2-7.
45 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/61. 1-11; passim tamże, charakterystyka
nr 19,05/37, kwestionariusze osobowe członków nielegalnej organizacji "Orlęta".
46 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/61. l, Protokół przesłuchania podejrzanego
Feliks Bakalarczyk z dn. 17 VIII 1950, k. 66; passim tamże, akta kontrolno-śledcze,
03/6 t. l, Protokół przesłuchania podejrzanego Piotr Olko z dn. 19 IX 1949,
k. 90-91.
47 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/6 t. 11, Protokół przesłuchania świadka
Michała Chrabąszcza przesłuchiwał oficer śledczy PUBP w Nisku Jakubczak Józef
z dn. 22 II 1950.
48Tamże, charakterystyka nr 19, 05/37, kwestionariusze osobowe członków nielegalnej
organizacji "Orlęta", passim tamże, akta sądowe WPR w Rzeszowie,
108/5637, Postanowienie o tymczasowym aresztowaniu dot. Bieńko Józef z dn.
031 1950, k 4.
49 Tamże, akta sądowe WPR w Rzeszowie 108/6238, Akt oskarżenia dot. Stefan
Bałutowski, k. 3-7.
50 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/61. 1-11; passim tamże, charakterystyka
nr 19,05/37, kwestionariusze osobowe członków nielegalnej organizacji "Orlęta".
51 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/6 t. 2-3, Protokoły przesłuchań Stanisława
Mandeckiego i Lesława Popowicza w charakterze podejrzanego; passim tamże,
akta sądowe WSR w Rzeszowie, sygn. 25/2451, Sr. 509/50, Akt oskarżenia dot.
Jan Szymonik i inni, k. 236-241.
52 E. Bachta, Młodzieżowe..., op. cit. s. 117-18.
53 H. Pająk, Konspiracja młodzieży szkolnej w latach 1945-1956, Lublin 1994,
s. 90.
54 AIPN Rz., akta kontrolno-śledcze, 03/6 t. l, Protokoły przesłuchania w
charakterze podejrzanego Jana Balawejdera; passim tamże, Meldunek specjalny
do Wydziału MBP z dn. 15 X 1949, k. 7-9, Postanowienie o umorzeniu śledztwa
z dn. 26 X 1949, k.6; passim tamże, t. III k. 173-184; passim tamże, charakterystyka
nr 19, 05/37, kwestionariusze osobowe członków nielegalnej organizacji "Orlęta",
Jan Balawejder ur. 18.02.1931 w Markowej obecnie pow. Łańcut -uczeń Państwowego
Liceum i Gimnazjum w Łańcucie.
55 Z. Nawrocki, Zamiast Wolności. UB na Rzeszowszczyźnie 1944-1949, Rzeszów
1998, s. 108-110.
56 AIPN Rz., akta kontrolno-śledcze, 03/6 t. 6, Meldunek specjalny do szefa
WUBP w Rzeszowie z dn. 25 X 1949, k. 6-7, passim tamże, Meldunek specjalny
L. Dz. ED-5000/49 do naczelnika Wydziału IV Departamentu V MBP z WUBP w Rzeszowie
z dn. 07 I 1950, k. 17-22.
57 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/6 t. 6, Pismo do naczelnika Wydziału
V WUBP w Rzeszowie z dn. 20 I 1950, k. 25-28.
58 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/61. 5, Pismo do szefa WUBP w Rzeszowie
zdn. 311 1950, k. 29-31.
59 Tamże, akta kontrolno-śledcze, 03/6 t. 6, Pismo do naczelnika Wydziału
V WUBP w Rzeszowie z dn. 22 V 1951.
60 T. Lustig, Przerwany...., op. cit. s. 9-11; Przegląd Rudnicki z 1993 r
nr 14 ; H. Piecuch, Konspiracja..., op. cit. s. 226-243.
61 Dz.U.1944, nr 6 póz. 27, art. 86 par. 2 Dekretu PKWN z dn. 23 IX 1944 Kodeks
Karny Wojska Polskiego [dalej: KKWP] Treść dekretu brzmiała: Kto usiłuje przemocą
zmienić Ustrój Państwa Polskiego, podlega karze więzienia na czas nie krótszy
od 5 lat albo karze śmierci.
62 Dz.U.1946, nr 30 póz. 192, art. 4 par. l Dekretu z 13 VI 1946 o przestępstwach
szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa. Treść dekretu brzmiała:
Kto przechowuje bez zezwolenia, wyrabia, gromadzi lub przechowuje broń palną,
amunicję, materiały lub przyrządy wybuchowe, albo inne przedmioty mogące sprowadzić
niebezpieczeństwo powszechne podlega karze więzienia na czas nie krótszy od
5 lat lub dożywotni, albo karze śmierci.
63 AIPN Rz., akta sądowe, WSR w Rzeszowie, sygn. Sr 196/50, Sr. 197/50 -Wyroki
wobec członków Orląt.
64 Dz.U.1946, nr 30 póz. 192, art. 18 parł, Dekretu z 13 VI 1946 o przestępstwach
szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa. Treść dekretu brzmiała:
Kto otrzymawszy wiarygodną wiadomość o przestępstwie, określonym w art. 86
KKWP; Dz.U.1944, nr 6 póz. 27 nie zawiadomi natychmiast o tym władzy powołanej
do ścigania przestępstw podlega karze do lat 5.
65 APR, akta sądowe, WSR w Rzeszowie, sygn. Sr. 206/50, k. 114-119.
66 AIPN Rz., akta kontrolno-śledcze, 03/61. l -11, Wyroki WSR w sprawie członków
Orląt; APR, akta sądowe WSR i WPR w Rzeszowie dotyczące członków Orląt; E.
Bachta, Młodzieżowe..., op. cit. s. 121-127, Wyroki te w latach 90-tych zostały
uznane za nieważne przez Sąd Wojewódzki w Rzeszowie.
67 T. Lustig, Orlęta w Jaworznie. Kartki z pamiętnika 1951-1953, Kraków 1997;
K. Szwagrzyk, Jaworzno Historia więzienia dla młodocianych więźniów politycznych
1951-1955. p